بررسی فرآیند رشد گونه کلیر و شکل گیری نبکا در شرق جاسک

چکیده معمولا ًدر اکوسیستم های خشک و فراخشک تحت تاثیر فرسایش بادی و حرکت ماسه های روان، تلماسه های گیاهی یا نبکاها شکل می گیرند. نبکاها متشکل از رسوبات بادی هستند که در اطراف گیاه جمع شده و منجر به ایجاد میکروکلیمایی جدید و تغییراتی در ویژگی های خاک می-شوند. این تغییرات به نوبه خود باعث فعالیت ها و واکنش های پیچیده ای بین خاک و گیاه می-گردد. نبکا یکی از رخساره های حاصل از فرسایش بادی است که هم در اکوسیستم های داخلی و هم ساحلی دیده می شوند. بیش از 5/64 درصد کشور ایران را مناطق خشک و فراخشک تشکیل داده است. در این مناطق علاوه بر تپه های ماسه ای به شکل فعال و نیمه فعال، تلماسه های گیاهی یا نبکا نیز دیده می شود. یکی از این نقاط بندر جاسک واقع در 400 کیلومتری بندرعباس (مرکز استان هرمزگان) می باشد. تپه های ماسه ای که در این منطقه در اطراف گونه های گیاهی جمع می شوند، مورفولوژی و فیزیولوژی گیاه را تحت تاثیر قرار داده و آنها را وادار به نشان دادن عکس-العمل می کند. هدف از این تحقیق، نحوه سازگاری مورفولوژیکی گونه کلیر(capparis decidua) در برابر این تنش محیطی و نقش آن در برابر فرسایش بادی می باشد. به این منظور 5 نبکای کلیر با اندازه های متفاوت با صورت تصادفی در منطقه انتخاب گردید و پس از ایجاد شکاف نبکاها تغییرات مورفولوژی گونه کلیر مورد مطالعه قرار گرفت. نقش گونه کلیر در تثبیت نهشته های بادی و جلوگیری از فرسایش بادی در منطقه با تعیین حجم نبکا و با توجه به سن درخت اندازه گیری شد. با نمونه برداری از خاک نبکاها و با استفاده از نرم افزار gr graph ذرات کوچکتر از 100 میکرون اندازه گیری شد و مقدار جذب ریزگردها توسط نبکای کلیر نیز تعیین شد. اقدامات لازم نیز جهت تعیین فاکتورهای خاک شناسی شامل کلسیم، منیزیم، هدایت الکتریکی، مواد آلی، کربنات کلسیم، رطوبت و بافت خاک نبکاها در آزمایشگاه صورت گرفت. در نبکاها دو فاکتور شامل جهت باد و لایه ها به عنوان فاکتورهای تاثیرگذار در نظر گرفته شد. سپس داده ها توسط نرم افزار spss 16 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد گونه کلیر با تشکیل ریشه های جانبی نابجایی و پاجوش هایی که تولید می کند با این تنش مقابله کرده و قادر به ادامه حیات می باشد. مطالعه بزرگ ترین نبکا نشان داد که این گونه می تواند سالانه حداقل 5/2 میلیمتر در سال از فرسایش بادی خاک منطقه جلوگیری کند. همچنین با بررسی خاک نبکاهای این گونه مشخص شد که به طور متوسط 37/12 درصد از وزن هر نبکا را گرد و غبار تشکیل می دهد. نتایج همچنین نشان داد که جهت باد نیز بر روی میزان caco3 اثر دارد به طوری که میزان کربنات کلسیم در جهت مخالف باد بیشتر از میزان کربنات کلسیم در جهت باد بیشتر می باشد. همچنین نتایج تاثیر لایه ها بر خصوصیات خاک نشان داد مقدار کربنات کلسیم، رطوبت و مواد آلی در لایه های مختلف در سطح 05/0 دارای اختلاف معنی داری است. میزان کربنات کلسیم و مواد آلی در لایه بالا بیشتر است و لایه تحتانی رطوبت بیشتری دارد. پس از دانه بندی و تعیین بافت خاک نیز مشخص شد که بافت خاک از لوم و شن تشکیل شده است. مقدار سیلت در جهت موافق باد و جهت مخالف باد برابر است و مقدار آن از لایه پایین به سمت بالا کاهش می یابد. اندازه گیری نمونه های گیاهی نیز نشان داد که شرایط خاک نبکاها منجر به تنوع گونه ای بر روی گونه ها می شود به نحوی که گونه های موجود بر روی نبکا در فاصله بین نبکاها دیده نمی شود. همچنین پس از اندازه گیری وزن خشک و تر درخت کلیر در نبکاهای با اندازه و سن متفاوت نشان داد که تشکیل نبکا برای رشد کلیر محدودیتی ایجاد نمی کند و منجر به خشک شدن و از بین رفتن کلیر نمی شود.